مدرسه یهودی در تهران
از زمانی که مدرسه سازی به سبک جدید در ایران متداول شد و مکتبخانه ها به دوره های مختلف تحصیلی با روش جدید آموزش و پرورش مبدل شدند، مدرسه سازی سنت جاری در جامعه کلیمیان ایران بوده است.
قبل از آن به طور معمول در حاشیه کنیساها، بیتمیدراش ها و یشیواها (آموزشگاه های دینی یهود) ضمن آموزش فرایض مذهبی یهود، دروس مختلف را نیز به جوانان آموزش می دادند. بیش از صد سال قبل، مدارس آلیانس (اتحاد) به سبک جدید و با استفاده از شیوه آموزش به سبک مدارس فرانسه فعالیت خود را در میان کلیمیان ایران آغاز کردند و در شهرهای یهودی نشین اقدام به تاسیس مدرسه نمودند. آغاز کار مدارس آلیانس (اتحاد) در ایران علاوه بر آشنائی با تعلیم و تربیت به سبک جدید در میان یهودیان ایران خصوصیت دیگری هم داشت که موجب دگرگونی نظام ساختاری جامعه کلیمیان ایران شد و این مهم ناشی از آن بود که مدارس آلیانس دانش آموزان غیرمسلمان را از همان ابتدای کار نام نویسی میکردند و برای اولین بار دانش آموزان یهودی روی نیمکتهای مدارس، هموطنان مسلمان را در کنار خود میدیدند.
این اتفاق موجب آشنائی بیشتر کلیمیان با سایر هموطنان گردید و در واقع دیوارهای خودساخته «گتو» که در میان کلیمیان و هموطنان مسلمان جدائی می انداخت، شکسته شد و کلیمیان ایران توانستند افق بزرگتر وطن خود را که مخصوصاً در دو سه قرن اخیر بر روی آنها بسته شده بود، با روشنی بیشتری تماشا کنند و قابلیتهای خود را برای خدمت به مردم و میهنشان به منصه ظهور برسانند. از طرف دیگر، اکثریت هموطنان مسلمان بعد از آشنائی بیشتر با یهودیان توانستند نگاه خود را به درون جامعه یهودی بیاندازند و از نزدیک، بطلان داوری های کهنه و افسانه های پوچ را که در مورد زندگی و آداب و سنن کلیمیان به آنها القاء شده بود به چشمان خود ببینند. در نتیجه بین جامعه کلیمیان و سایر هموطنان مناسبات صمیمانه و دور از نفرت و تعصب ایجاد گردید و این احیای روابطی بود که از دیرباز قبل و بعد از اسلام بین یهودیان ایران و سایر هموطنان برقرار بود.
در این ارتباط که در واقع آغاز زندگی نوین جامعه کلیمیان ایران است، مدارس کلیمیان نقش تعیین کننده ای داشتند. گروه مدارس «اتحاد»، «کوروش»، و «اتفاق» در شهرهای مختلف در ایجاد این شرایط تأثیر فراوان داشتند و البته بعدها حضور دانش آموزان دختر و پسر کلیمی در مدارس عمومی این ارتباط را استوارتر کرد. میتوان گفت از سالهای 1328 ش. به بعد وضعیت جامعه کلیمیان و از جمله مدارس آنها دستخوش تغییرات فراوان شد. جابجائی جمعیت یهودی از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و مخصوصاً به تهران، سازمانهای یهودی را در شهرهائی مثل کاشان، بروجرد، سنندج، ارومیه و یزد عملاً متلاشی و یا کم اثر کرد و مدارس اختصاصی کلیمیان در این شهرها تعطیل شدند. در شهرهای بزرگ نیز جاذبه مدارس کلیمیان کمتر شد و خانواده های کلیمی فرزندان خود را بیشتر در مدارس عمومی نام نویسی کردند.
از سالهای 1350 به بعد به دلیل پراکندگی جامعه یهودی در شهرهای بزرگ و تأثیر مهاجرت به خارج از کشور، مهمترین مدارس کلیمیان یعنی «اتحاد» و «کوروش» و تا اندازهای «اتفاق» دچار بحران کمبود دانش آموز شدند و رفته رفته تعطیل شده و یا اداره آنها به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد.
بعد از پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی، مدارس اقلیتهای دینی و مخصوصاً چند مدرسه متعلق به جامعه کلیمیان ایران که هنوز مشغول به کار بودند با شرایط جدیدی روبرو شدند.
در این دوره و به موجب قانون، به اقلیتهای دینی اجازه داده شد که مدارس اختصاصی خود را داشته باشند، با این قید که فقط دانش آموزان اقلیتهای دینی در آنها نام نویسی کنند و مدیریت آن به وسیله وزارت آموزش و پرورش اداره شود.
این مقررات با اینکه مسئولیت اداره مدارس را به عهده وزارت آوزش و پرورش میذاشت و به همین دلیل امکان ادامه کار مدارس اقلیتها بیشتر میشد، این گونه مدارس را با کمبود دانش آموز و در نتیجه تنزل کیفیت تحصیل روبرو ساخته است.
موقعیت کنونی:
در تهران چهار مجتمع تحصیلی مخصوص کلیمیان وجود دارد.
1- مجتمع دخترانه «اتفاق» مشتمل بر دوره های ابتدائی، راهنمائی، دبیرستان و پیش دانشگاهی
2- مجتمع پسرانه «موسی بن عمران» (ابریشمی) با دوره های دبستان، راهنمائی و دبیرستان
3- مدرسه پسرانه «روحی شاد» با دوره های دبستان و راهنمائی
4- مدرسه دخترانه «فخردانش» با دوره های دبستان و راهنمائی.
مشکل اساسی در تمام مدارس مذکور کمبود دانش آموز است با وجود فراهم شدن امکانات رفت و آمد دانش آموزان با کمک اولیای آنها و کمکهای انجمن کلیمیان و علیرغم مهیا شدن سرویس نقل و انتقال دانش آموزان- با توجه به پراکندگی شدید جمعیت یهودی در سطح تهران بزرگ و کسر عددی جمعیت کلیمیان- نتیجه مطلوب حاصل نشده است و کسر تعداد دانش آموزان همچنان موجب افزایش هرچه بیشتر هزینه سرانه هر دانشآموز میشود.
البته باید به این نکته نیز اشاره کرد با وجود همه مشکلات،
مدارس کلیمی در سطح تهران به عنوان مدرسه نمونه شناخته شده و تعداد قبولی دانش آموزان در مقاطع مختلف در سقف سطح قبولی در سراسر کشور قرار دارد و این نتیجه مقدور نشده است مگر با زحمات فراوان مدیران و معلمان دلسوز و صمیمی آموزش و پرورش و نیز علاقه خانواده ها به تحصیل دانش آموزان در مدارس اختصاصی که پشتوانه ادامه حیات این مدارس بوده است.
برنامه ریزی برای فعالیت سالهای آینده مدارس اختصاصی کلیمیان با حضور اعضای انجمن های اولیاء و مربیان مدارس و کارشناسان آموزشی در جلسات متعدد در کمیته فرهنگی انجمن کلیمیان تهران انجام شده است. در این جلسات بعد از بحث و تبادل نظر، تصمیم گرفته شد در حفظ و بقای مدارس کلیمی در تهران از همه امکانات استفاده شود و تصمیمات زیر را برای اجرا به هیئت مدیره انجمن کلیمیان تهران ابلاغ گردد:
1- مدارس کلیمیان در تمام مقاطع به کار خود ادامه دهند.
2- برای جذب بیشتر دانش آموز به کیفیت آموزش در مدارس توجه جدی شود و امکانات تحصیل از جمله سیستم های کامپیوتری و آزمایشگاههای مورد نیاز تکمیل گردند.
3- انجمن های اولیاء و مربیان فعالتر عمل کنند و در ارتباط مستقیم با اولیای دانش آموزان و مسئولین و مدیران مدارس باشند.
4- اعتبار مالی برای تجهیز مدارس پیشبینی شود. در همین رابطه منابع کسب اعتبار به شرح زیر هستند:
الف – کمک های اولیای دانش آموزان در هنگام نام نویسی در دوره های دبیرستان.
ب- اختصاص قسمتی از درآمد کنیساها برای هزینه در مدارس با بررسی دقیق و تعیین تعهد سالانه هر کنیسا.
ج – اختصاص بودجه از طرف انجمن کلیمیان تهران با تعهد مشخص برای هر یک از مدارس.
لازم به یادآوری است که هم اکنون کلیه هزینه های مربوط به آموزش فرایض دینی یهود، تعلیمات رسمی فرهنگ و بینش یهود مصوب آموزش و پرورش و بخش عمده هزینه های دیگر از جمله سرویس رفت و آمد از بودجه انجمن کلیمیان تهران پرداخت میشود.
امیدواریم با همت جامعه کلیمی ایران، مخصوصاً اولیای دانش آموزان، مسئولین کنیساها، و هیئت مدیره انجمن کلیمیان تهران و با برخورداری از تخصص و مدیریت مدیران و آموزگاران دلسوز بتوانیم سالهای بهتری را در مدارس اختصاصی کلیمیان تجربه نمائیم.